هیومیک اسید
مواد هیومیکى جزو مواد آلى محسوب مى شوند. مواد آلى موادى هستند که بر خلاف مواد کیمیاوى مانند سموم و کودهاى کیمیاوى ساخته دست بشر نیستند و بصورت طبیعى در محیط زیستى پیرامون ما وجود دارند. مواد آلى داراى درصد بالایى از عنصر کربن هستند و هر چه خاک حاصلخیزتر باشد درصد مواد آلى یا درصد کربن آلى در آن بالاتر است.
مواد هیومیکی به عنوان یک منبع انرژی برای میکروب ها و باکتری های مفید خاکزی عمل کرده و از این طریق سبب افزایش جمعیت آن ها می شوند به طور کلی سبب تحریک فعالیت میکروبی مفید در خاک می گردد.
مکانیسم کلیدی دیگر مواد هیومیکی، افزایش کارایی مصرف سایر کودها در خاک و کاهش آبشویی عناصر به ویژه نیترات و در نهایت کاهش آلودگی آب های زیرزمینی است.
یکی از اثرات مثبت مواد هیومیکی بر گیاه، افزایش جذب عناصر عمده (نیتروژن، فسفر و پتاسیم ) چه از طریق برگ و چه ریشه است.
مواد هیومیکی همچنین تاثیر مثبتی بر درصد و سرعت جوانه زنی بذور دارند. هنگامی که ماده هیومیکی وارد سلول های بذری می شود سبب افزایش نرخ تنفس و تقسیم سلولی شده و دیگر نقاط رشد را فعال می کند .
بنابراین قرار دادن کودهای هیومیکی در کنار ردیف های کشت یا بذر مال کردن با مواد هیومیکی به طور موثری
می تواند سبب افزایش جوانه زنی بذر شود.
مواد هیومیکى شامل اسیدهاى هیومیک (Humic acids)، اسیدهاى فولویک (Fulvic acids)، هیوماتها (Humate)، هیومین ( Humin)و هوموس (Humus) هستند.
خاک هاى مرغوب و حاصلخیز داراى مقادیر فراوانی از هیومین، اسیدهاى هیومیک و اسیدهاى فولویک هستند، در اینچنین خاک ها نباتات در مقایسه با خاک هاى فقیر(خاک هاى داراى مواد آلى ناچیز) بازدهى بسیار بیشترى دارند. به طور متوسط میزان مواد آلی در خاکهای زراعتی جهان بین ۴ تا ۶ درصد است که از عمده ترین مواد آلی ترکیبی به نام اسید هیومیک می باشد. در بین ترکیبات آلی، اسید هیومیک و فولویک اسید به دلیل خاصیت کلات کنندگی عناصر معدنی مختلف از جمله پتاشیم، مگنیزیم، روی، کلسیم، آهن، مس و دیگر عناصرغذایی می تواند به عنوان یکی از ترکیبات مهم و جایگزین در تأمین نیاز غذایی گیاهان عمل کنند.
اسید هیومیک برخلاف کودهای کیمیاوی که دوام ناچیزی دارند و به شکلهای مختلف نظیر تجزیه، تبخیر، تصعید، آبشویی و یا تثبیت از دسترس گیاه خارج میشوند، دارای پایداری بینظیری است به همین دلیل اغلب بخش مهمی از هیومیک اسید مصرف شده برای سالهای بعد باقی میماند. اگر به مقدار کافی هیومیک اسید در یک فصل به خاک داده شود، به احتمال زیاد نیازی به مصرف مجدد آن در فصل بعد وجود ندارد.
کود اسید هیومیک به عنوان یک جایگزین خوب و دوستدار طبیعت است، که نه تنها موجب کاهش اثرات منفی زیست محیطی ناشی از مصرف کود شده، بلکه در افزایش محصول و جذب عناصر در گیاهان مختلف نیز نقش بسزایی دارد.
اهمیت هیومیک اسید و فولویک اسید در حاصلخیزی خاک و رشد و باروری نبات
هیومیک اسید با ایجاد ساختار مناسب در خاک، نفوذ آب را به درون خاک تسهیل کرده و به ماندن آب در ناحیه ریزوسفر خاک اطراف ریشه کمک می کند. به دلیل سطح وسیع خود مانند یک اسفنج عمل کرده و
توانایی نگهداری آب را تا هفت برابر بیشتر از خاک های رسی دارد. اهمیت نگه داری آب توسط این اسید در زمان تنش خشکی دو چندان می شود.
هیومیک اسید در زمان تنش خشکی، رطوبت را در اختیار ریشه قرار میدهد و با تاثیر بر درجه باز بودن روزنه های برگ سبب کاهش تبخیر از سطح برگ می شود، به همین دلیل دهقانانی که از کودهای هیومیکی استفاده می کنند، در مواجه با تنش خشکی نسبت به دهقانانی که از کود هیومیکی استفاده نمی کنند، محصول بیشتری برداشت میکنند. مواد هیومیکی با ایجاد ارتباط بین مولکول های آب و عناصر موجود در خاک مانع از کریستاله شدن این عناصر و تسهیل جذب توسط ریشه گیاه و همچنین کاهش آبشویی آن ها می شوند.
هیومیک اسید بر روى خاک و خصوصیات خاک تاثیر میگذارد و ذرات خاک را مى شکند. هیومیک اسید موجب افزایش تهویه خاک، افزایش ظرفیت نگهداشت آب در خاک، افزایش فعالیت میکروبى خاک و بهبود اثرات سوء ناشى از کاربرد کودهاى کیمیاوی مى شود. هیومیک اسید با افزایش قدرت تقسیم سلولی ریشه، افزایش سنتز کلروفیل و تقویت فعالیت هورمونی و آنزیمی گیاهان باعث بهبود جذب عناصر غذایی و حاصلخیزی بیشتر خاک می گردد. اسید هیومیک در ریشه زایی نقش عمده ای داشته و عموما در باغات در زمان کاشت نهال با خاک مخلوط می گردد و با تولید بیشتر اسیدهای نوکلئیک و اسیدهای آمینه تکثیر سلولی را در کل گیاه و بخصوص در ریشه ها افزایش میدهد این مواد با حفظ رطوبت از طریق پیوند با مینرالهای خاک و کنترل دمای اطراف ریشه از یک سو و از سوی دیگر با افزایش متابولیسم و نفوذ پذیری جدار سلولها باعت افزایش فرایند جذب در ریشه می شوند.
فولویک اسید در اثر تجزیه بقایای گیاهی توسط میکروب های مفید در محیط های خاکی با مقدار کافی آکسیجن به وجود آمده است. فولویک اسید بخشى از ساختار هیومیک در خاک هاى غنى از کمپوست مى باشد. فولویک اسیدها به دلیل ساختار پیچیده ای که دارند بشر هنوز قادر به تولید آن به صورت مصنوعی نشده است. این اسید فعالیت بیولوژیکی بالایی دارد و به طور معمول قادر است ۷۰ نوع ماده معدنی، عناصر میکرو و ماکرو را در خاک ردیابی و منتقل کند. فولویک اسید وزن مولکولی پایینی داشته و از نظر اندازه حدود ۲۰ برابر کوچک تر از سلول های نباتی بوده و دارای نفوذپذیری % ۱۰۰ نسبت به غشای سلولی است و به راحتی از سلول های زنده عبور میکند.
فولویک اسید موجب افزایش سایز منافذ ریشه شده و در نتیجه موجب گشته تا گیاه بتواند مولکول هاى بزرگترى را از خاک جذب نماید .فولویک اسید مایع یک ماده پرانرژى است که موجب تحریک متابولیسم گیاه، افزایش مقاومت گیاه در برابر استرس هاى محیطى و همچنین یک سم زداى طبیعی است.
چرا لازم است از هیومیک اسید برای نباتات استفاده کنیم؟
فرایند جذب مواد غذایی در خاک بر اساس یک اکوسیستم زنده صورت می گیرد. به بیان ساده تر نبات برای این که بتواند مواد غذایی را از خاک دریافت کند به یک شرایط خاص و مطلوب نیاز دارد. یعنی اگر حتی مواد غذایی در خاک وجود داشته باشد ولی شرایط جذب مهیا نباشد، نبات نمی تواند از آن مواد غذایی استفاده کند و به تدریج ضعیف شده و از بین می رود.
هیومیک اسید یکی از اجزای اساسی خاک به شمار میرود و باعث بهبود تخلخل خاک، افزایش میزان تهویه، افزایش نفوذپذیری و افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک میشود. علاوه بر آن، اسید هیومیک باعث افزایش جذب عناصر غذایی توسط نبات و بهبود کیفیت و مقاومت نبات در برابر بیماریها و آفات نیز میشود.
تأثیرات مهم هیومیک اسید بر گیاهان
استفاده از هیومیک اسید میتواند به رشد و عملکرد بهتر گیاهان کمک کند. هیومیک اسید یک ماده آلی است که میتواند تأثیرات مثبتی بر رشد و توسعه گیاهان داشته باشد.
در ادامه به چند موارد از تأثیرات مهم هیومیک اسید بر گیاهان اشاره میکنیم:
۱- افزایش جذب مواد مغذی: هیومیک اسید عناصر غذایی خاک را برای گیاهان قابل جذب میکند و باعث افزایش عملکرد گیاهان میشود.
۲- تحریک رشد ریشهها: هیومیک اسید میتواند رشد و توسعه ریشههای گیاهی را تحریک کند. با افزایش حجم و طول ریشهها، گیاهان بهتر میتوانند آب و مواد غذایی را جذب کنند و در نتیجه رشد بهتری داشته باشند.
۳- افزایش تحمل به تنشها: هیومیک اسید میتواند به گیاهان کمک کند تا در مقابل شرایط نامساعد مانند خشکی، شوری، سرما و گرما مقاومت نشان دهند و به طور کلی عملکرد بهتری داشته باشند.
۴- بهبود ساختار خاک: هیومیک اسید میتواند بهبود ساختار خاک را تسهیل کند. با افزایش آبگیری و نفوذپذیری خاک، ریشهها بهتر میتوانند مواد غذایی و آب را جذب کنند.
۵- افزایش فعالیت میکروبی: میکروبها میتوانند مواد آلی را تجزیه کرده و به مواد مغذی قابل جذب برای گیاهان تبدیل کنند و در نتیجه رشد و عملکرد بهتری از گیاهان بدست می آید.
نحوه مصرف هیومیک اسید پودری
از هیومیک اسید پودری حداقل ۱ الی ۲ کیلوگرم در هکتار بصورت محلول پاشی و یا ۳ الی ۵ کیلوگرم در هر هکتار به صورت کود آبیاری استفاده میشود.
البته لازم به ذکر است که مصرف هیومیک اسید به روش محلول پاشی چندان مورد تأیید نیست و بهترین روش مصرف این ماده از طریق کود آبیاری است.
نحوه مصرف هیومیک اسید مایع
معمولاً ۵ الی ۱۰ لیتر در هکتار مصرف میشود.
هیومیک اسید مایع نسبت به هیومیک اسید پودری دارای درصدی پائین تری از ترکیبات هیومیک و فولویک اسید است. با این حال با توجه به اینکه نسبت به نوع پودری دارای حلالیت بیشتر است و رسوب نمیکند مصرف آن در آبیاری قطره ای مزایای بیشتر دارد.